"Baśń o wężowym sercu"

"Albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" Radka Raka

Nie jest tę książkę łatwo przeczytać, ani tym bardziej opowiedzieć o niej w kilku zdaniach. Można się nieco pogubić między tym co rzeczywiste, a tym, co dzieje się w zupełnie innym świecie - nie tylko wierzeń i legend, które zaprzątają głowy mieszkańców galicyjskich wsi, ale również tym, co dzieje się we wnętrzu głównego bohatera, czyli młodego Kóby, dorosłego Jakóba Szeli i szlachcica Wiktoryna Bogusza. A jeszcze do tego dochodzi wątek rzezi galicyjskiej, którego co prawda w tej książce nie można traktować jako źródła historycznej wiedzy, ale jednak odnosi się do tych tragicznych wydarzeń, a główny bohater jest niejako ich prowodyrem. 

Jakub Szela to postać historyczna, która odpowiedzialna jest za wzniecanie antyszlacheckich wystąpień chłopów na galicyjskiej wsi, które kończyły się brutalnymi morderstwami na szlachcie i puszczaniu z dymem ich majątków. Ginęli szlachcice, ich żony i dzieci, a wszystko dlatego, że w Galicji wciąż panowała pańszczyzna i przekonanie, że chłop nie może być traktowany na równi z panem, a płacić musi nawet za to, co uzbiera w lesie łącznie z grzybami i jagodami. Tym bardziej zaczął narastać w Zachodniej Galicji bunt, im więcej pogłosek i wieści docierało do chłopów, że gdzie indziej pańszczyzna została przez cara zniesiona, a tu szlachta specjalnie ten fakt ukrywa. Wraz z każdą stroną wchodzimy coraz głębiej w tę nienawiść, bunt, nieporozumienia i chęć zemsty, aby ostatecznie wziąć udział w krwawej rzezi i odczuć całą jej brutalność. 

W tej rzezi, politycznych i historycznych niuansach pojawiają się postacie z legend, wierzeń, a także fantastyczne, całkowicie wymyślone przez autora, w tym gadające koty, koguty, węże, czarownice, a chwilami nawet nie wiemy, kiedy mamy do czynienia z bohaterem ludzkim, a kiedy pod postacią zwierzęcia. Sam bohater czasami nie wie dobrze, kim tak naprawdę jest. A wszystko to przez to, że młody Kóba umiera, a jedyną drogą, aby powrócić wśród żywych, jest wężowe serce, które trzeba zdobyć. A wraz z nim Kóba staje się zupełnie kimś innym.

I w tym wszystkim znajduje jeszcze miejsce miłość, która stanowi podwalinę tych wszystkich wydarzeń, bo gdyby Kóba w Malwie się nie zakochał, to nie chciałby na powrót znaleźć się w świecie żywych, ale tym razem w ciele pana, aby ją odzyskać. A Malwa to nie była zwykła dziewczyna, ale może rusałka, którą "raz zobaczysz, to już sobie nie znajdziesz miejsca na ziemi między ludźmi". Jedynie Malwa jest więc obecna zarówno w świecie młodego Kóby, dorosłego Jakóba Szeli, jak i Wiktoryna Bogusza. Jest obecna w świcie żywym, tym wyimaginowanym i tym pośrednim, jakim są legendy i wierzenia. Czasem widzą ją wszyscy, czasem tylko Kóba, a czasem jej po prostu nie ma. Jedno serce tylko się ma i jedno tylko można oddać, nie bacząc na konsekwencje. 

 Wszystko to dzieje się na płaszczyźnie sugestywnych obrazów, niezwykłego języka i humoru, bo autor ma niezwykłe podejście do tego, co opisuje. Nawet rzeź galicyjska może być podszyta czarnym humorem i pożądaniem, a historia Jakóba i Bogusza może przeplatać się z historiami innych bohaterów ze znanych książek. Nic tu zdecydowanie nie jest oczywiste, a ilość wątków i sugestii autora jest ogromna.